به بهانه مکانیسم ماشه؛
بازخوانی برجام و نگاهی به مستند «فروشنده»
مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم‌ها
روز ۶ شهریورماه ۱۴۰۴ معادل ۲۸ اوت ۲۰۲۵، سه کشور اروپایی — انگلستان، فرانسه و آلمان — گامی در راستای مکانیسم ماشه (Snapback) برداشتند تا روند بازگشت تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران آغاز شود. این تصمیم شامل محدودیت‌های مربوط به برنامه هسته‌ای، موشکی و تجارت تسلیحاتی ایران است.
مکانیسم ماشه، که در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت پیش‌بینی شده و به دور از چشمان مذاکره‌کنندگان ایرانی نوشته شده است، این امکان را به کشورهای امضا کننده برجام می‌دهد که در صورت تخلف ایران از مفاد توافق، تحریم‌ها را بدون نیاز به رأی اعضای شورای امنیت بازگردانند. ایران این اقدام را «غیرقانونی» و «بی‌اساس» خوانده و وعده پاسخ متناسب داده است. برخی مقام‌های ایرانی، فعال‌سازی مکانیسم را با «تجاوز نظامی» مقایسه کرده و به گزینه‌های خود از جمله بازنگری در پیمان NPT اشاره کردند.
البته از منظر تحلیلگران، اثر واقعی بازگشت تحریم‌ها بیشتر روانی است؛ چرا که تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا بخش عمده فشارها را ایجاد کرده‌اند و محدودیت‌های شورای امنیت کمتر تاثیر ملموس اقتصادی دارند. با این حال، این رخداد یادآور پیچیدگی‌های سیاسی و دیپلماتیک است که برجام را شکل داد و امروز نیز بر مذاکرات آینده سایه انداخته است.
واکنش‌های ایران به این اقدام اروپا، شامل محکومیت شدید و هشدار به تضعیف همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بوده است. مقامات ایرانی تأکید کرده‌اند که این تصمیم تحریک‌آمیز، روند تعاملات جاری را مختل خواهد کرد و ممکن است به پاسخ‌های قاطعانه‌ای مانند افزایش فعالیت‌های هسته‌ای منجر شود. همچنین، تحلیلگران بین‌المللی اشاره می‌کنند که این فعال‌سازی پیش از انقضای ظرفیت حقوقی تروئیکا در ۱۸ اکتبر ۲۰۲۵ انجام شده تا اهرم فشار حفظ شود، اما خطر تشدید تنش‌ها و واکنش تلافی‌جویانه ایران را افزایش می‌دهد.
بازخوانی تاریخ: وعده‌ها، واقعیت‌ها و مستند «فروشنده»
برای درک بهتر چرایی و چگونگی برجام، مستند «فروشنده» یک منبع ارزشمند است. این مستند سه‌قسمتی، به تهیه‌کنندگی محسن حاج‌کرمی، با استفاده از بیش از ۳۰۰ سند و تصویر آرشیوی، روند مذاکرات هسته‌ای ایران با گروه ۵+۱ و پیچیدگی‌های سیاسی داخلی و بین‌المللی آن دوران را به تصویر می‌کشد.
فروشنده ۱: تمرکز بر مناظرات انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۱۳۹۲ و تصمیمات پشت‌پرده‌ای که به مذاکرات هسته‌ای و توافق برجام منجر شد.
فروشنده ۲: بررسی تأثیرات برجام پس از امضا، تحلیل مسیر احتمالی مذاکرات بعدی و هشدار درباره توافق‌های موازی در حوزه موشکی و منطقه‌ای.
فروشنده ۳ / پایان بازی: تحلیل ادامه مذاکرات و واکنش‌های سیاسی داخلی و خارجی به برجام، از جمله انتقادات و دفاع‌ها از روند تصمیم‌گیری‌ها.
مستند با ترکیب تصاویر آرشیوی، مصاحبه‌های اختصاصی و اسناد رسمی، نشان می‌دهد چگونه تصمیمات آن سال‌ها، امروز ما را با چالش‌هایی مانند فعال شدن مکانیسم ماشه روبه‌رو کرده است.
این مستند که در سال‌های ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۰ تولید شده، روایتی جنجالی از ناگفته‌های برجام ارائه می‌دهد و به جنبه‌هایی مانند اعطای امتیازات زیاد در ازای دستاوردهای محدود پرده برداشته است. نسخه‌های کامل آن در سکوی عماریار قابل دسترسی است.
مشاهده مستند در شرایط کنونی
همزمان با خبرهای روز درباره مکانیسم ماشه، تماشای مستند «فروشنده» می‌تواند به مخاطب کمک کند تا پیچیدگی‌های پشت مذاکرات هسته‌ای را بهتر درک کند، نقش تصمیم‌گیرندگان و تأثیرات سیاسی و اقتصادی آن دوره را تحلیل نماید و ارتباط بین وعده‌های برجام و واقعیت‌های امروز را روشن‌تر ببیند. این مستند، به عنوان یک تحلیل مستند و ارزشمند برای بررسی سیاست خارجی در بحث مذاکرات هسته‌ای و پیامدهای بلندمدت توافقات بین‌المللی سالیان اخیر کاربرد ویژه دارد.
چالش‌های گذشته و مسیر پیش رو
فعال شدن مکانیسم ماشه یادآور چالش‌های گذشته و هشدارهایی بود که در همان زمان برخی از کارشناسان و دلسوزان کشور به آن تاکید داشتند و همچنین تحلیلی برای پیچیدگی‌های آینده است. تماشای مستند «فروشنده» به عنوان یک روایت مستند و تحلیلی از پشت‌پرده مذاکرات هسته‌ای، می‌تواند گزینه‌ای مناسب برای دیدن و شناخت از اتفاقات کنونی و مسیر پیش رو باشد و فرصت تأمل در پیامدهای تصمیمات سیاسی و اقتصادی گذشته را فراهم کند.