«سوئیچ کاسکت»؛ نوآوری دو دانش‌آموز برای نجات جان انسان‌ها

مستند «سوئیچ کاسکت» به‌خوبی توانسته است داستانی جذاب و آموزنده را از تلاش‌های دو دانش آموز ایرانی روایت کند که با هدف کاهش حوادث موتورسواری و نجات جان انسان‌ها به نوآوری و اختراع پرداخته‌اند. این اثر به روحیه خلاقانه و حس مسئولیت پذیری دو دانش آموز می‌پردازد که سبب رسیدن به یک اختراع مهندسی می‌شود؛ ساخت یک کلاه موتورسواری خاص.

مستند با نشان دادن تراژدی فوت یکی از دوستان شخصیت‌ها آغاز می‌شود تا تبدیل به گره داستان و اتفاقی باشد که سبب انگیزه دانش‌آموزها می‌شود. این شروع تأثیرگذار، بیننده را سریعتر به داستان منگنه می‌کند و احساس همدلی و همدردی را در او برمی‌انگیزد. روایت شخصی و نزدیک به تجربه زندگی واقعی، مخاطب را در مسیر خلاقیت و چالش‌های تیم قرار می‌دهد. این شیوه روایت، علاوه بر ایجاد همدلی و انگیزه اجتماعی، داستان را نیز تقویت می‌کند و اهمیت مسئله امنیت موتورسواری و استفاده از کلاه ایمنی که یکی از مسئله‌های عمومی جامعه است نیز بر جذابیت داستان می‌افزاید.

از منظر تحلیلی، مستند موفق شده است چند محور مهم را همزمان پیش ببرد:

1. نمایش فرایند یادگیری و خلاقیت: مخاطب همراه با شخصیت‌ها تجربه می‌کند که اختراعات بزرگ از تلاش، آزمون و خطا و پشتکار ناشی می‌شوند. از طراحی گلایدر و سیستم تصفیه آب گرفته تا توسعه «سوئیچ کاسک»، همه مراحل نشان می‌دهد که موفقیت بدون شکست‌های مکرر حاصل نمی‌شود. این نکته که نوآوری نیازمند صبر و استقامت است. در این راستا، این مستند که مخصوص قشر نوجوان است، هر شکست می‌تواند به عنوان یک درس ارزشمند در مسیر پیشرفت تلقی شود را نشان می‌دهد تا آنچه که باید به مخاطب ارائه شود، انجام شود. اینکه به هرحال در دنیای نوآوری، از شکست‌ها نمی‌شود اجتناب کرد و چه بسا ضروری هستند.

2. تأکید بر مسئولیت اجتماعی و ایمنی: با تمرکز بر آمار بالای فوتی‌های موتورسواری و علت اصلی آن‌ها که ضربه به سر و عدم استفاده از کلاه ایمنی است، سبب می‌شود مستند پیام اخلاقی و اجتماعی قدرتمندی داشته باشد. اختراع ارائه شده، نمونه‌ای جذاب و دلنشین و البته ملموس از چگونگی تأثیر فناوری بر کاهش خطر و نجات جان انسان‌هاست. اینکه چگونه یک ایده می‌تواند زندگی‌ها را نجات دهد و جامعه را به سمت ایمنی بیشتر هدایت کند. همچنین اینکه مسئولیت اجتماعی هر فرد در قبال دیگران چگونه می‌تواند به تغییرات مثبت در جامعه منجر شود. این پیام به‌ویژه برای مخاطبان مستند یعنی نوجوانان که در حال شکل‌گیری هویت اجتماعی خود هستند، بسیار مهم و تأثیرگذار است.

3. تبیین چالش‌های عملی و فنی: مستند از محدودیت‌های تجهیزات، کمبود منابع و نیاز به یادگیری مهارت‌های جدید نیز می‌پردازد. درواقع ذکر این نکته که برای موفقیت همه چیز بدون تلاش در اختیار نیست و مسلما تلاش و کوشش می‌طلبد. این رویکرد، واقع‌گرایی اثر را بالا می‌برد و تجربه مخاطب را از صرفاً یک داستان موفقیت، به مسیر پرپیچ و خم نوآوری ارتقا می‌دهد. این چالش‌ها به خوبی نشان‌دهنده واقعیت‌های زندگی است که بسیاری از مخترعان و نوآوران با آن مواجه هستند و نوجوانان باید این نکته را درک کنند.

4. پیوند احساس و انگیزه فردی با اثر اجتماعی: شخصیت‌ها با خاطرات و انگیزه‌های شخصی خود، به ایجاد یک اختراع با ارزش اجتماعی دست می‌زنند. این ترکیب بین زندگی واقعی، تراژدی، انگیزه و خلاقیت، مستند را به نمونه‌ای موفق از روایت انسان محور تبدیل می‌کند. این پیوند عاطفی باعث می‌شود که مخاطب با شخصیت‌ها همدردی کند و به اهمیت کار آن‌ها در جامعه نیز پی ببرد. این مستند به‌خوبی در احساسات مخاطب کار می‌کند. به هرحال نوجوانان برای همذات پنداری با اثر میبایست با احساساتشان کار را درک کنند. اینکه چگونه می‌توان با ترکیب احساسات و انگیزه‌های فردی، به دستاوردهای اجتماعی و علمی بزرگ دست یافت. این پیوند عاطفی سبب درک بهتر برای پذیرش چالش‌ها و موفقیت‌های شخصیت‌ها می‌شود و مخاطب خود را در موقعیت آن‌ها تصور می‌کند.

از نظر نقاط قوت، مستند «سوئیچ کاسک» موفق شده همزمان پیام آموزشی، انگیزشی و اجتماعی را منتقل کند و مخاطب نوجوان و حتی شاید سنین بالاتر را تحت تأثیر قرار دهد. این اثر می‌تواند الهام‌بخش نوجوانان و جوانان برای دنبال کردن ایده‌ها و مسئولیت‌پذیری اجتماعی باشد. از نقاط قابل بهبود، می‌توان به طولانی بودن روایت و پراکندگی برخی جزئیات اشاره کرد که گاهی تمرکز بر پیام اصلی را کاهش می‌دهد. به‌علاوه، ممکن است برخی از مخاطبان به دنبال اطلاعات بیشتری درباره فرایندهای فنی و علمی اختراع باشند که در مستند به‌طور کامل به آن پرداخته نشده است. درواقع مستندهای علمی با ذکر نکات و مباحث جذاب علمی می‌تواند سطحی بالاتر پیدا کنند.

در مجموع، مستند «سوئیچ کاسکت» نمونه‌ای برجسته از ترکیب نوآوری، مسئولیت اجتماعی و روایت فردی است که ضمن ارائه تجربه واقعی اختراع و تلاش علمی، مخاطب را به اهمیت خلاقیت در زندگی روزمره و پیگیری دغدغه‌ها و علاقه‌هایشان آگاه می‌سازد.

نکته مهمی که می‌بایست جدا از مسائل محتوایی بدان پرداخت، بحث فرم مستند است. نکته‌ای که باید در مستندهای ویژه قشر نوجوان در نظر گرفت استفاده از نورپردازی‌های گرم است و بهره بردن از چند رنگ که به چشمان نوجوانانی که به تازگی از کودکی خارج شده‌اند اما همچنان شور و هیجان غیر قابل وصف دارند، جذاب به نظر برسد. اگر با دهه شصتی‌ها صحبت کنید کمتر کسی را پیدا می‌کنید که به این نکته نپردازد که فیلم‌های دوران کودکی و نوجوانی زمان آنها شبیه به هر فیلم ترسناکی و جورواجوری بود به جز کودکانه و نوجوانانه. خوشبختانه استفاده از نورپردازی جذاب در این مستند به خوبی دیده می‌شود. البته هیچگاه نباید از وضعیت تولیدات راضی بود چرا که همچنان جای کار دارند و همچنین پیشرفت روزافزون در نحوه ارائه، به اصطلاح فرم بصری آثار لازم است که رو به پیشرفت باشد.

این مستند می‌تواند نمونه‌ای مناسب برای کودکان و نوجوانان ایرانی باشد، کسانی که در فضای مجازی در معرض انبوهی از پمپاژ ناامیدی هستند و نیاز به امید هرچه بیشتر دارند. چند سال پیش یک ایده مطرح شد به نام «رویای ایرانی». یک اصطلاح قوی که بنا بود تولید کنندگان محتوا در هر زمینه‌ای پیرامون این شعار به تولید محتوا بپردازند. اما متاسفانه چندان به جایگاه درخوری نرسید. درواقع کودک ایرانی نیاز به رویا دارد، رویایی که سبب انگیزه برای تلاش و کوشش او بشود. البته متاسفانه وقتی در دریایی از پمپاژ ناامیدی توسط دشمنان باشیم، ممکنه بگوییم که کودک ما به چه امیدی باید خوش باشد وقتی حقیقت ندارد. جدا از آنکه این ادعا درست است یا خیر، باید تاکید کنیم که کشورهای به اصطلاح توسعه یافته همواره با تولیدات رویایی برای فرزندانشان، به آنها رویا هدیه می‌دهند تا سالیان بعد آن رویاها به حقیقت بدل کنند. آیا آن رویاها حقیقت داشته؟ بلاشک که خیر. البته به طور مثال این مستند بر اساس واقعیت هم بوده و نه یک رویای صرف. در نهایت می‌بایست از سازندگان آثاری همچون سلسله مستندهای «زنگ امید» تشکر کرد و تاکید داشت که این مسیر باید ادامه یابد، آنهم با کمیت و کیفیت هرچه بیشتر.