نقد و بررسی فیلم آتنا Athena2022
مهسا سعادتی
آشوب و اعتراض خیابانی و جنبش‌های مدنی موضوعی بسیار جذاب و البته حساس برای فیلمسازی هستند. کما این که در کارنامه کارگردانان بسیاری می‌توان فیلمی با این درون مایه پیدا کرد. مسئله مهم چگونگی به تصویر کشیدن چنین سوژه‌هایی است تا مخاطب هم در جریان تنش آشوب‌ها قرار بگیرد و هم درک و دریافت درستی از روایت و داستان فیلم داشته باشد. در این نوشتار به معرفی و بررسی فیلم آتنا که با مضمون ظلم، عدالت و اعتراض ساخته شده، خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید. برای تماشای فیلم آتنا به عماریار مراجعه کنید.
خلاصه فیلم آتنا
فیلم آتنا 2022، فیلمی در ژانر اکشن و درام است که برای اولین بار در هفتاد و نهمین دوره جشنواره فیلم ونیز به نمایش درآمد. داستان فیلم آتنا حول محور یک آشوب خیابانی در یک محله مهاجر و مسلمان نشین در فرانسه به نام آتنا می‌چرخد. ایدیر، نوجوانی 13 ساله، توسط پلیس فرانسه کشته می‌شود و برادر او، کریم (با بازی سامی سلیمان Sami Slimane) که در پی یافتن قاتل و گرفتن انتقام است، رهبری گروه معترضی را به عهده میگیرد. از طرفی، ایدیر برادر دیگری به نام عبدل یا عبدالله (با بازی دالی بن صلاح Dali Benssalah) دارد که خود عضوی از پلیس فرانسه است و سعی می‌کند اوضاع را آرام نگه دارد اما قضیه آن طور که انتظار دارد پیش نمی‌رود.
فیلم سینمایی آتنا به کارگردانی رومن گاوراس (Romain Gavras)، فرزند کاستا گاوراس بزرگ، فیلمی اکشن و پرسروصداست که در اعتراض به تبعیض نژادی و مشکلات مهاجرین فرانسه ساخته شده است. در ادامه این مطلب با نقد فیلم آتنا در خدمت شما هستیم.
سیری در شخصیت‌های فیلم اکشن آتنا
آتنا فیلمی پر از هیجان و آتش و دود است و در نگاه اول تم اعتراض و آشوب آن به چشم مخاطب می‌آید. اما از رابطه 3 برادر حاضر در فیلم و نقش آن‌ها در پیشبرد داستان نمی‌توان غافل شد. البته ما هیچ گونه اطلاعات قبلی و پیشینه‌ای از این برادران نمی‌بینیم. حتی ممکن است در ابتدای فیلم احساس کنیم تماشای فیلم را از اواسط آن شروع کرده و قسمت‌هایی را از دست داده‌ایم. (این نکته از ضعف‌های غیر قابل چشم پوشی فیلم سینمایی آتنا محسوب می‌شود.)
حرکات هوشمندانه دوربین، زاویه دید ما را دائما بین شخصیت‌ها می‌چرخاند تا در آخر یک نگاه همه‌جانبه داشته باشیم. روایت یک مسئله مشترک از دید طرف‌های مختلف ماجرا، نگاه غیرجانبدارانه کارگردان را نشان می‌دهد و این حقیقت را یادآور می‌شود که صرف نظر از این که حق با کیست، نتیجه آشوب و اغتشاش چیزی جز مرگ و شکست نیست. البته همچنان می‌توان سنگینی کفه طرف آشوب‌گر را احساس کرد.
سوالی که پیش می‌آید این است که چرا نام فیلم «آتنا» است و نه اسم شخصیت‌های فیلم؟ اگر از جدال بین برادرها فاصله بگیریم و کمی از بالا به مسائل و اتفاقات فیلم نگاه کنیم، متوجه می‌شویم که محله آتنا شخصیت اصلی فیلم است که به صورت هوشمندانه‌ای در لایه‌های پنهان فیلم جای گرفته است؛ شخصیتی رنجور که مورد ظلم واقع شده و شعله‌ور است. پیشنهاد می‌کنیم که فیلم را برای بار دوم و این بار با تمرکز روی فضا و مکان به جای شخصیت‌ها و اتفاقات تماشا کنید. برای دانلود و تماشای فیلم آتنا با زیرنویس فارسی به عماریار مراجعه کنید.
خانواده به مثابه یک جامعه
اگر خانواده ایدیر در این فیلم را به یک جامعه تعبیر کنیم، می‌توانیم الگوی رفتاری شخصیت‌ها را در تمام جوامع پیدا کنیم:
- کریم: جوانی مهاجر که خانواده‌اش مورد ظلم واقع شده، برادرش را از دست داده و به دنبال انتقام‌جویی است، می‌تواند نماد افراد معترض جامعه باشد که برای نشان دادن خشم خود دست به هر اقدامی می‌زنند.
- عبدل: برادر بزرگ‌تری که با وجود آنکه عزادار است، رفتارهای محافظه‌کارانه دارد، می‌تواند نماد افراد وفادار به یک سیستم یا حاکمیت باشد.
- مختار: برادری که تحت هر شرایطی به فکر منافع خودش بوده و از کشته شدن برادرش ناراحتی و رنجی را متحمل نشده، می‌تواند نماد افراد سودجو و فرصت طلب باشد.
تبعیض نژادی و اختلاف طبقاتی، شروع یک آشوب تمام عیار
تبعیض نژادی و اختلاف طبقاتی 2 تم پررنگ فیلم محسوب می‌شوند. همان‌طور که در فیلم دیدیم، افراد ساکن محله آتنا عموما مهاجر و البته مسلمان هستند. این دو گروه در جامعه فرانسه جایگاه خاصی ندارند و درنتیجه از سوی سیستم با برخوردی ناعادلانه مواجه‌اند تا جایی که برخی از افراد این جامعه، برای به دست آوردن مقبولیت و اثبات خود، خدمت‌های بی‌بدیلی به سیستم می‌کنند. (عبدل که در جنگ «مالی» شرکت داشته است).
فیلم به وضوح نشان می‌دهد که در صورتی که سیستم به رفتارهای تبعیض آمیز و نژادپرستانه خود ادامه دهد، حتی افراد محافظه‌کار و وفادار به خود را هم از دست خواهد داد. این مسئله چرخش 180 درجه‌ای رفتار عبدل را بعد از مرگ کریم توجیه می‌کند. البته بر کسی پوشیده نیست که در جامعه‌ای که از تبعیض و نژادپرستی لبریز شده، وقوع چنین اتفاقاتی بسیار محتمل است و دور از انتظار نیست.
حرکت دوربین چگونه داستان را برایمان روایت می‌کند؟
یکی از نقاط قوت فیلم سینمایی آتنا را می‌توان حرکات و زوایای دوربین دانست. به تفصیل می‌توان در مورد این موضوع صحبت کرد؛ به عنوان مثال ما شاهد نمای بدون تقطیع قاب، از شروع فیلم در پاسگاه پلیس تا رسیدن به محله آتنا هستیم. قطعا کارگردان بی‌دلیل از این تکنیک فیلمبرداری استفاده نکرده. در اصل سکانس‌های طولانی و بدون کات، نشان‌دهنده ریتم سریع زندگی هستند.
به این معنا که زندگی فیلم نیست و کات و اسلوموشن ندارد، اتفاقات یکی پس از دیگری رخ می‌دهند و به انتظار ما نمی‌نشینند. (در صحنه‌ای که کریم پس از دیدن عکس ایدیر به سمت پلیس‌ها یورش می‌برد، برای چند لحظه فیلم اسلوموشن می‌شود و با تنه یک معترض دیگر، کریم به ریتم اصلی فیلم برمی‌گردد). همین تکنیک فیلم را از حالت سینمایی خارج کرده و به دنیای واقعی نزدیک‌تر می‌کند.
نکته دیگر، فیلمبرداری نمای کلوز و نمای لانگ است که مفاهیم پنهانی را برای ما آشکار می‌کند. تقریبا در طول فیلم نمای لانگ وجود ندارد و در بحبوحه درگیری، نمای کلوز از شخصیت‌ها به ما متذکر می‌شود که در میان گود و چنین آشوبی امکان دید همه جانبه و درنتیجه اتخاذ تصمیمی درست و منطقی وجود ندارد؛ چرا که اغلب افراد توانایی دید خارج از گود را ندارند.
فیلمی خوش ساخت با داستان ضعیف
ما در درجه اول با فیلمی خوش ساخت از لحاظ تکنیکی مواجه هستیم؛ حرکات دوربین کاملا به جا و درست است و فیلمبرداری با مهارت بالا انجام شده؛ ریتم بصری داستان خوب است و تنش در جای‌جای فیلم به چشم می‌خورد؛ موسیقی‌ها و آهنگ فیلم آتنا به خوبی روی پلان‌ها و سکانس‌ها نشسته و ما حسی را که باید از آن دریافت می‌کنیم.
در یک جمله می‌توان گفت که کارگردان به دنبال شکوه و جذابیت بصری بوده والبته به آن رسیده است اما این کار او را از پرداختن به شخصیت‌ها و رسیدن به یک روایت منسجم باز داشته است. به بیانی فیلمی که روی فرم بصری سوار است معمولا در داستان پردازی و فیلمنامه شکست می‌خورد.
فیلم سینمایی آتنا 2022 مثل تراژدی‌های یونانی پر از اتفاقات تلخ است و احساسات بیننده را تا انتها تحت تاثیر قرار می‌دهد، اما شخصیت پردازی ناقص و نپرداختن به پیشینه کاراکترها ضربه سنگینی به داستان وارد کرده است. تصور کنید که قبل از ورود به پاسگاه پلیس و سخنرانی عبدل، بخشی از زندگی عادی او و ارتباط با برادرانش را می‌دیدیم و در آن صورت دریافت بهتری از نوع ارتباط و تنش‌هایی که میان آن‌ها وجود دارد، داشتیم.
یا اگر از طریق گذشته نما (فلش بک) از نوع رابطه ایدیر با هر کدام از برادرها مطلع می‌شدیم، تاثیر از دست دادن او بر هر یک از آنان را بهتر درک می‌کردیم. (در صحنه‌ای که کریم به عکس ایدیر خیره شده و اشک می‌ریزد، جای خالی یک فلش بک به عنوان تکمیل کننده سکانس و متاثر کردن مخاطبان کاملا به چشم می‌خورد). گرچه این مسئله در طرف دیگر داستان کمی اجرا شده؛ پلیسی که به همکارش می‌گوید 2 فرزند دارد در حالی که به دست لاک زده‌اش نگاه می‌کند، برای ما کاملا قابل‌ترحم است.
از این‌ها گذشته، یکی از نکات مهم درباره فیلم آتنا، پایان بندی آن است که به نوعی نقطه ضعف فیلم به حساب می‌آید؛ چرا که بنظر می‌آید یا کارگردان تمایل داشته تا فیلمی بی موضع و خنثی بسازد و یا مجبور شده برای ساختن آن به پذیرفتن سفارش از سوی دولت فرانسه تن بدهد! به هر حال در سکانس پایانی فیلم شاهد فروپاشی معترضان و تبرئه پلیس فرانسه هستیم؛ چیزی که رسانه‌های فرانسوی در طول فیلم به آن تاکید داشتند.
سخن پایانی
فیلم Athena، فیلمی اکشن، حماسی و پرسروصداست که گاهی جلوه‌های بصری آن از داستان پیشی میگیرد اما در کل آشوب‌ها و اعتراضات خیابانی را به خوبی به تصویر می‌کشد. تماشای این فیلم به جوانان و حتی نوجوانانی (با نظارت بزرگسال) که ابهامات و سوالاتی در مورد ظلم، عدالت و حقوق مدنی و شهروندی دارند پیشنهاد می‌شود. برای تماشای آنلاین و دانلود فیلم آتنا می‌توانید به وبسایت عماریار مراجعه فرمایید.