علی تقوایی، کارگردان مستند «علی نفتی» در گفت‌وگو با راه‌نوشت
بازخوانی یک ترور فراموش‌شده در دهه شصت
وقتی نخستین بار درباره شهید حسن‌پور شنیدید، چه احساسی داشتید و چه شد که در میان این‌همه سوژه، ایشان را انتخاب کردید؟
اولین بار که با نام شهید حسن‌پور مواجه شدیم، از طریق فرهنگسرایی بود که به نام ایشان نام‌گذاری شده بود. این فرهنگسرا در همان محله‌ای قرار داشت که شهید پیش‌تر در آن زندگی می‌کرد؛ همسایه‌ی مغازه‌ی نفت‌فروشی‌اش که بعدها فهمیدیم محل شهادت او نیز همان‌جاست. در پرس‌وجوهای اولیه دریافتیم که شهید حسن‌پور از شهدای ترور است. در یزد، غیر از شهید بزرگوار آیت‌الله صدوقی، فرد شناخته‌شده‌ی دیگری به‌عنوان شهید ترور وجود نداشت. همین موضوع کنجکاوی ما را برانگیخت. وقتی زندگی شهید حسن‌پور را بررسی کردیم، متوجه شدیم که هم از نظر شخصیتی و هم از نظر روایی، سوژه‌ای منحصربه‌فرد است که ارزش پرداختن دارد.
به‌نظر شما چه تفاوتی میان ساخت مستندهای معمولی و مستندهایی با موضوعات واقعی یا سیاسی وجود دارد؟
چالش اصلی در ساخت چنین مستندهایی، حفظ استناد روایات و داستان‌هاست؛ موضوعی که تحقیق و تفحص گسترده‌تری می‌طلبد. از سوی دیگر، به‌دلیل حساسیت برخی مضامین، ملاحظاتی در نحوه‌ی روایت وجود دارد. برای نمونه، در این مستند که موضوع آن با سازمان منافقین مرتبط بود، بسیاری از مصاحبه‌شوندگان از ذکر نام اشخاص یا روایت‌های خاص خودداری می‌کردند. این محدودیت‌ها ساخت مستند را دشوار اما در عین حال ارزشمند می‌کند.
به‌نظر شما چرا ترورهای دهه‌ی شصت کمتر در رسانه‌ها مطرح می‌شوند؟
شاید یکی از دلایل اصلی همان حساسیت موضوع باشد. همان‌طور که اشاره کردم، روایت چنین سوژه‌هایی نیازمند برقراری تعادل میان «حفظ آبروی افراد» و «بیان حقیقت» است. اعضای سازمان مجاهدین خلق خانواده‌هایی دارند که هنوز در میان مردم زندگی می‌کنند و بسیاری از آنان افراد آبرومندی هستند. بنابراین پرداختن به مسئله‌ی منافقین نوعی راه رفتن بر لبه‌ی تیغ است؛ باید هم واقعیت را بیان کرد و هم حرمت اشخاص را نگه داشت.
آیا روایت این حوادث می‌تواند درک نسل جدید از تاریخ سیاسی ایران را تغییر دهد؟
به‌نظر من یکی از ضعف‌های اصلی نسل امروز، ضعف در دشمن‌شناسی است. همین امر موجب می‌شود که روایت‌های خلاف واقع درباره‌ی تاریخ انقلاب اسلامی، که توسط رسانه‌های معاند منتشر می‌شود، راحت‌تر پذیرفته شوند. در این مستند تلاش کردیم نشان دهیم انقلاب اسلامی از آغاز با چه دشمنانی روبه‌رو بوده و در عین حال، «انسانِ انقلاب اسلامی» را به مخاطب معرفی کنیم؛ انسانی که با ایمان، ایثار و پایبندی به ولایت معنا پیدا می‌کند.
اگر این مستند خارج از ایران نمایش داده شود، واکنش مخاطبان خارجی چه خواهد بود؟
برای مخاطب غیرایرانی، شاید مهم‌ترین نکته، مشاهده‌ی پیوند عمیق میان مردم و رهبران جامعه و میزان پشتیبانی مردم از نظام جمهوری اسلامی باشد. اینکه چگونه در شرایط بحرانی، مردم به‌عنوان پشتوانه‌ی اصلی کشور وارد میدان می‌شوند و بحران‌ها را مدیریت و برطرف می‌کنند، می‌تواند برای بینندگان خارجی جذاب و قابل تأمل باشد.
آیا سوژه‌های سیاسی یا تاریخی دیگری در برنامه‌ی آینده‌تان دارید؟
بله، در حال حاضر تیم ما چند مستند دیگر را در دست تولید یا مرحله‌ی تحقیق دارد. یکی از آن‌ها درباره‌ی زندگی و شیوه‌ی مدیریت و رهبری شهید صدوقی است. تلاش ما این است که در این آثار نیز جنبه‌های انسانی، فکری و مدیریتی چهره‌های تأثیرگذار انقلاب اسلامی را بازنمایی کنیم.
اگر بخواهید نسل امروز را با یک جمله به علی نفتی و امثال او پیوند دهید، آن جمله چیست؟
مطالعه‌ی زندگی شهید حسن‌پور به‌خوبی نشان می‌دهد که کلیشه‌های ذهنی ما درباره‌ی شهدا چندان درست نیست. شهید حسن‌پور نه تحصیلات عالی داشت و نه شغلی چشمگیر، اما به جایگاهی والا رسید. شاید این جمله شعاری به نظر برسد، اما واقعیت این است که سعادت و عاقبت‌به‌خیری وابسته به ظواهر نیست. آنچه انسان را به رستگاری می‌رساند، جهان‌بینی درست، ظرفیت وجودی، و از همه مهم‌تر ارتباط عمیق با ولایت است؛ نقطه‌ای که در مستند ما، در تقابل با شخصیت ضدقهرمان نیز به‌روشنی دیده می‌شود.